uzanmaq

f.

1. Üfüqi və hərəkətsiz bir vəziyyət almaq, uzanmış vəziyyət almaq (yatmaq, dincəlmək və ya başqa məqsədlə). Divanda uzanmaq. Otun üstündə uzanmaq. Üzüqoylu uzanmaq. Böyrü üstə uzanmaq. – Nahardan sonra uzandım, amma yuxum gəlmədi. C. M.. Qaraca qız da kölgədə uzandı və bir azdan sonra şirin yuxuya getdi. S. S. A.. // Bütün bədəni ilə yerə yıxılmaq, sərilmək. Tirtap yerə uzandı.

2. Əlini, başını, ya bütün bədənini bir şeyə və ya bir adama tərəf uzatmaq, özünü qabağa vermək. Uzanıb stolun üstündən kitabı götürdü. Uşaq oyuncağı görən kimi ona tərəf uzandı.

3. Uzanıb-gedən sahə haqqında (çox vaxt «uzanıb-getmək» şəklində işlənir). Dərəni aşdım. Meşənin içərisində cənuba doğru uzanan (f. sif.) daşlı-qayalı bir dağ ətəyi ilə gedirdim. A. Ş.. Arxa tərəfdən ucsuz-bucaqsız geniş düzənlik uzanıb-gedirdi. İ. Ə.. // Uzun məsafədə sıra ilə, yaxud yan-yana düzülmək.

4. Boy atmaq, boya vermək, böyümək. Uşaq bir ildə çox uzanıb. // Uzunlaşmaq, çoxalmaq, artmaq; sallanmaq (saç, saqqal, dırnaq və s. haqqında). Müəllim <Tellinin> belindən aşağı uzanan (f. sif.) hörüklərinə diqqət etdi. S. H.. <Döyüşçünün> uzanmış (f. sif.) saqqalında qan laxtalanmışdı. Ə. Vəl.. // Daha uzun olmaq, uzununa artmaq, daha uzun görünmək. Yollar boyunca hündür otların və ağacların kölgəsi uzanır, şərq üfüqlərindən enən xəfif qaranlıqla qovuşaraq qatılaşır. M. İ.. Kölgələr uzanır, günəş çəkilib batmağa gedirdi. M. C..

5. Bir şeyə tərəf yönəlmək. Qabarlı əllər uzanır «Zimni»yə; Köhnə dünyanı birdəfəlik boğmaq üçün. R. R.. Bizim birliyimiz kəsəcək ancaq; Düyməyə uzanan o barmaqları. B. V..

6. Daha sürəkli, daha uzun olmaq, yaxud görünmək. Günlər getdikcə uzanır. – Ömrü olduqca sərgərdan dolandı; Hər saatı min il olub uzandı. A. S.. Ömründən pay verir gecə gündüzə; Günlər uzandıqca uzanır il də. S. V.. // Bir vaxta qədər, bir müddətədək davam etmək; çox çəkmək, davam etmək. Mübahisə bir neçə saat uzandı. Ziyafət gecə yarısına qədər uzandı. – Bu hal ilə əsrə qədər müharibə uzandı; Nəticədə fədailər şanlı zəfər qazandı. A. S.. Məclis uzandı. Hamı sevinirdi, hamı gülürdü. S. Rəh.. // məc. Ləngimək, yubanmaq, təxirə düşmək. Məsələnin həlli çox uzandı. İşin icrası bir qədər uzandı.

7. məc. İz buraxaraq uzaqlaşmaq, çəkilmək, getmək. Günəş qızıl saçlarını dərələrdən, meşələrdən yavaş-yavaş toplayaraq qərbə doğru uzanmağa başlamışdı. A. Ş..